Balantidium coli (B. coli) là một nguyên sinh động vật có kích thước lớn nhất, sống trong đường ruột, giữa các nhung mao trong ruột già của heo. Tuy nhiên, khi kết hợp với tác nhân lây nhiễm khác như E. coli hay Salmonella spp, B. coli có thể góp phần làm trầm trọng triệu chứng tiêu chảy trên heo dẫn đến heo giảm tăng trọng và ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế người chăn nuôi.
B. coli được tìm thấy đầu tiên vào năm 1857, phát triển tốt trong điều kiện khí hậu nhiệt đới. Theo tổ chức y tế thế giới ghi nhận, bệnh lỵ trên người do B. coli gây ra với các triệu chứng như ói, tiêu chảy phân máu, đau bụng khi người uống phải nước hoặc thức ăn có vấy nhiễm B. coli, nhất là ở điều kiện môi trường vệ sinh không sạch sẽ. Nhiều nghiên cứu trên thế giới ghi nhận B. coli không chỉ gây bệnh trên đường ruột mà còn ghi nhận một số ca bệnh trên người do B. coli xâm lấn lên phổi và gan. Người nhiễm B. coli trực tiếp hoặc gián tiếp, thông qua những kí chủ hội sinh với B. coli: chuột, gián, vượn... nhưng heo được xem là nguồn chứa chính của B. coli và là mắc xích quan trọng trong sự lây lan mầm bệnh sang cho con người. Công nhân trại heo, nhân viên lò mổ... là những đối tượng có tiếp xúc nhiều với nguồn chất thải của heo, có nguy cơ mắc bệnh và lây nhiễm cao.
Hình 1. Hình B. coli dưới kính hiển vi. (A). B. coli trong phân khi soi tươi; (B). B. coli khi nhuộm vi thể.
B. coli tồn tại trong ký chủ dưới hai dạng là trophozoite và cyst, trong đó cyst là dạng gây nhiễm chính. Cyst tồn tại trong phân hoặc trong môi trường nước vấy nhiễm vào thức ăn sẽ đi vào hệ thống tiêu hóa. Thành tế bào chắc chắn của cyst bảo vệ chúng trong môi trường axit ở dạ dày và ruột non trước khi đến ruột già. Sau đó, quá trình thoát nang (excystation) sẽ diễn ra ở ruột già từ dạng cyst để hình thành dạng trophozoite có lông di động dễ dàng di chuyển, cư trú và xâm lấn trong lòng ruột già. Các trophozoite có thể xâm lấn và xâm nhập vào niêm mạc của ruột già. Một số trophozoites có thể xâm nhập vào các mô bạch huyết đến các cơ quan khác của cơ thể. Trophozoite được thải ra ngoài môi trường cùng với phân và bắt đầu quá trình hình thành bào nang (encystation) để tạo thành cyst mới. Quá trình hình thành bào nang cũng có thể diễn ra trong trực tràng của kí chủ khi phân bị mất nước hoặc ngay sau khi phân đã được thải ra ngoài.
Các nghiên cứu về B. coli hiện nay đang bắt đầu ghi nhận khả năng gây bệnh của chúng. Mức độ nguy hại của B. coli gây ra tùy thuộc vào điều kiện nuôi, dịch tễ, khí hậu của khu vực trại nuôi. Một vài nghiên cứu ở Việt Nam ghi nhận tỷ lệ nhiễm B. coli ở quy mộ trại dưới 100 nái lên đến 40% và có xu hướng tăng dần theo quy mô trại nuôi. B. coli có thể gây bệnh trên heo ở mọi lứa tuổi, sống trong ruột ăn các chất dinh dưỡng, vi khuẩn, hồng cầu hay các mãnh vỡ tế bào để phát triển.
Hình 2. (A). Heo tiêu chảy phâm xám nhiễm B. coli; (B). Bệnh tích ruột heo nhiễm B. coli.
Heo nhiễm B. coli có triệu chứng như gầy còm, lông da khô, giảm ăn, giảm tăng trọng và đặc biệt là tiêu chảy phâm xám (phân xi măng) (hình 2A) hoặc vàng loãng và đôi khi có lẫn máu. Mổ khám ruột heo có thể quan sát dễ dàng bằng mắt thường bệnh tích ruột đặc trưng do B. coli gây ra trên ruột già có nổi lên những u hạt trắng nằm rải rác (hình 2B). Xét nghiệm soi tươi mẫu phân heo dưới kính hiển vi trong phòng thí nghiệm cho kết quả chẩn đoán chính xác sự hiện diện của B. coli trên heo. Hội chứng lỵ do nhiễm trùng lông B. coli gây ra cũng có thể diễn biến thành mạn tính, thời gian mắc bệnh có khi kéo dài hàng năm và trong khoảng thời gian này thỉnh thoảng xuất hiện các đợt tái phát cấp tính. Cần phân biệt triệu chứng do B. coli gây ra với các nguyên nhân gây tiêu chảy khác.
Điều trị bệnh do B. coli kịp thời sẽ góp phần giảm thiệt hại do trùng lông này gây ra. Hiện nay, điều trị bệnh do B. coli thường dùng oxytetracycline, metrolnidazol hay haquinol đều mang lại hiệu quả cao. Bên cạnh đó, vệ sinh sát trùng chuồng trại thường xuyên là biện pháp quan trọng để ngăn ngừa B. coli tích tụ trong chuồng nuôi. Phòng và điều trị B. coli kịp thời giúp ngăn chặn được sự lây lan của mầm bệnh và giảm thiểu thiệt hại kinh tế cho người nông dân./.
(Vet Team)
